Birinci Kuşatma
(11 Ağustos 1920 – 9 Şubat 1921)
Savaş, Yüzbaşı Andrea’nın 11 Ağustos’ta şehri kuşatması ile eşsiz bir kahramanlık destanının dünya tarihine yazılmasını sağladıİrfan Bey’in hariçte kalması yüzünden içerideki kuvvetler kumandasız kalmıştı O sıralarda Antep’e gelmiş olan Özdemir Bey, 8 Ağustos’ta Şehir Cepheler Kumandanlığı’nı üzerine almıştı Fransız Kumandanları Abadi ve Andrea, 11 Ağustos’ta Antep halkına bir beyanname neşr ettiler:
Antep Halkına:
Kolonel Andrea’nın galip kuvvetleri tarafından memleketiniz kuşatma altına alınmıştırBu galip kuvvetler karşısında hareket etmeniz boş bir çabadan başka bir şey olmaz Ağır toplarımızla pek amansız bir surette memleketinizi taş üstünde taş bırakmayıncaya kadar tahrip edeceğiz Bunu arzu etmiyorsanız tanklarımızın himayesinde olarak büyük kuvvetlerle kasaba dahiline hücum edeceğiz aşağıdaki şartlarımızı kabul ettiğinizi bildiriniz Aksi takdirde zühur edecek katliâm ve vahşetten dolayı Fransiz Hükümeti hiçbir mesuliyet kabul etmeyecektir Şartlar şunlardır:
1- Şehrin kayıtsız şartsız iki saate kadar teslimi(bu teslim şartnı kale üzerine beyaz bir bayrak keşidesiyle görecegim
2- İki saat sonra bilûmum memureyni hükümet, Kuvva-yı Milliye Kumandanı, Heyet-i Merkeziye azaları, eşraf memleket isteklerini belirtmek üzere derhal karargâhıma gelecek
3- Memlekette ne kadar silahlı ve muharip kuvvet varsa silahlarıyla beraber teslim olacak
4- Antep kasabasi halkı Fransızlara isyan ettiginden dolayı ceza olmak üzere birbuçuk milyon altın lira harb tazminatı verecekler
5- Bu para tedarik edilinceye kadar bilûmum eşraf, tüccar hapsedilecektir
11 Ağustos 1920
Antep'in Fransızlar Tarafından Kuşatılması
--------------------------------------------------------------------------------
Antep'in Fransızlar Tarafından Kuşatılması
--------------------------------------------------------------------------------
Ancak Fransızların bu tehditkâr tavrı karşısında Türk milleti cesaretini ve azmini kaybetmemiştir Bu sert ültimatoma verilen cevapta: ‘‘Antep'te taş taş üstünde durdukça ve hayatta bir Türk sağ kaldıkça şehrin teslim olmayacağı’’ bildirilmiş ve kalenin güney burcuna büyük bir Türk bayrağı çekilmişti Aynı günün akşamı, saat 7-8 sıralarında düşman 155’lik obüslerde dahil olmak üzere, irili ufaklı bütün topları ile şehri bombardımana başladı: Bu bombardıman iki saat kadar sürdüŞefik Özdemir Bey'in Antep'teki yeni görevinde ilk işi, birkaç günlük tetkikten sonra,YıldırımTaburunu tekâmül ettirmek, cepheleri takviye etmek, sığınaklar ve cephe gerilerinde tedbiryuvaları vücuda getirmek oldu Yeniden bir semt teşkilatı kurduBu sırada Antep halkı arasında bazı fitneci kişilerin savaştan vazgeçilip, teslim olunması yolunda propaganda yapmaları üzerine, Heyet-i Merkeziye Antep halkının fikrini yoklama maksadıyla, 13 Ağustos'ta, Karatarla Camii’nde genel bir toplantı yaptı Savaşa taraftar olanlarda şu düşünceler hakimdi:"Antep Harbi, Anadolu'daki genel inkılâbın cereyanına tabidir Bütün kudret ve kuvvetimize ilham kaynağı Anadolu'dur, bir de kalbimizdeki Millî İmanımızdır Anadolu'nun mücadele hedefi bütün Türk topraklarının tamamiyeti mülkiyesiyle, istiklalimizin tanınması olduğuna göre bizim fikrimiz bu hedeften asla ayrılamaz Düşmanın yapacağı barış şartları ne kadar uygun olursa olsun, neticede yine Fransızlara mahkumuzTürk olanlar, yabancı bir devletin boyunduruğu altına girmek istemez, bunu isteyenlerin milliyetinden şüphe ediyoruz Biz ki, millî ve askeri zaferlerimizin şerefini, tarihin kaybolup, efsanelerin hakim oiduğu zamanlardan beri taşırız Biz bu şereflerle, insanlara vaadedilmiş iyiliklerin en yükseğine erişmiş bir millet iken, bugün ne için aramızda bu zillet ve esarete katlanmak isteyenler bulunuyor? Silahlarımız, topumuz, teyyaremiz ve cephanemiz yoktur Fakat tırnaklarımız, kalbimizde de milli aşkımız, bu yolda ölmek için arzu ve imanımız vardır Bugün her Türk'ün vatan için mücadele etmesi bir gayedir Türk olanlar, Allah ve vatanini sevenler bizimle beraberdir" diyorlardı Teslim olmak isteyenlerle, savaş taraftarlan arasındaki münakaşa iki saat kadar sürdü "Harp istiyoruz, hürriyet ve istiklal istiyoruz, bunları istemeyenlerin aramızda yeri ve işi yoktur İsteyenler şehirden çıkıp, defolup gidebilirler" diyerek bağıranlar ve silahlarıyla muhalifleri tehdit edenlerin ekseriyeti karşısında muhalif olanlar susmaya mecbur oldular Bu toplantıda verilen karar, o gün telgrafla Mustafa Kemal Paşa' ya, TBMM’ye arzedildi
Antep’te Taarruz Hazırlıkları
Urfa ve Maraş’ta olduğu gibi, Antep’in de düşman işgalinden kurtarılması için, ordu ve millet el ele vererek çalışıyorlardı Antep halkı bu düşünceyle genel bir taarruz hazırlıkları yapmaya koyulmuşlardır İlk olarak şehrin etrafında sağlam barikatlar kurarak savunmaya yönelik önlemler alınmıştır Taarruz, yakın civardaki şehirlerle birlikte hareket edileceği tasarlanmış ve taarruzun asıl yönünü şehrin kuzeydoğusundaki çıksorut sırtları oluşturmak üzere her taraftan başlayacaktı Taarruzun şehir içinde yapılacak kısmı Özdemir Bey tarafından tertiblendi21 Ağustos 1920’de karşı taarruza geçen Fransızlar, Dülük Tepe’yi aldılarsada, ertesi gün yapılan saldırı ile geriye atıldılar Doğu yönünde ileryen Albay Abadi kıt’aları Rumevlek’in doğusunda bulunan 24 Alay’a taarruz ettiler 24 Alay iki saat mukavemetten sonra geri cekildi Düşmanın hiç olmazsa Fırat’ın doğusuna geçirilmemesi 5 Tümen’e emredilmiştir 5 Tümen’in durumuda kritikti Antep-Nizip yolunun düşmnana kaptırmamak gerekiyordu Bu Tümen’in düşmana karşı düzenlediği baskın, düşmanın daha önceden haber almasıyla basarılı olamamış aksine Tümen baskına ugramıştı Fransızlar daha sonra Nizip’i işgal ettiler ve buradan oldukça erzak yağma ederek Antep’e döndülerFransızlar, Antep halkına bildiriler göndererek onları teslime zorluyorlardı Bu bildirilerden birinde: ‘‘Kuvva-yı Milliye namı altında sizi kandıran kumandanlar padişaha isyan etmiş bir kuvvettir Bu harbe katılanlar ne gazi, ne de şehit olamaz Bunlar şer’an katil addedilir’’ deniyordu Halbuki Antepliler kişi için değil, din ve vatan için ölenlerin şehit olduğunu Fransızlardan daha iyi biliyorlardı 23-25 Ağustos günleri arasında Antep şiddetli bir bombardımana sahne olmuştu Halkın çoğu Malatya, Urfa, Maraş ve Elazığ bölgelerine göç ettiler Tam bu sırada Malatya Mebusu Hacı Bedir Ağa, 300 kişilik bir kuvvetle Antep halkının yardımına koşmuştu4-5 Eylül 1920’de 24 Alay Nizip’teki Fransızlara gece yarısı bir baskın yaparak birçok zaiyat verdirmişti Antep ve civarı sık sık bombardıman edilmekteydi10 Eylül 1920 günü, Fransızlar şehir içinde, Çınarlı Camii’nin bulunduğu bölgedeki Türk kuvvetlerine taarruza geçtiler Fransızlar önce cami ve çevresindeki Türk siperlerinin bulunduğu evlere bol miktarda topçu mermisi yağdırdılar ve bunları tahrip ettiler Bu ağır bombardımandan sonra, düşman Türk kuvvetlerinin mukavemetinin kırıldığına kanaat getirerek hücuma kalkti Düşmanın hücumu karşısında birden bire ileri atılan Türk kahramanları düşmanın perişan bir şekilde geri çekilmesini sağladılar Ve üç dört kadar düşman subayı ile elliden fazla düşman erinin ölmesini ve birçok yaralı bırakmasını gerçekleştirdiler19 Eylül 1920'de Akçakoyunlu'dan Antep'e Fransız takviye kuvvetleri gönderilmek için hazırlıklar yapıldı 9 Alay'ın 1 Taburu ve 24 Alay'ın 3 Taburu, Nizip Millî Taburu ile Birecik Millî Bölüğü, Kâhta ve Samsat Millî Müfrezelerinden kurulu Türk kuvvetleri Nafak Boğazı’nda düşmanı karşıladılar Neticede, Fransız kuvvetleri top ateşi ile Millî Kuvvetleri dağıtarak Antep'e girmiştir Şehrin devamlı bombardıman edilişi sırasında Fransız komutanlığından sürekli teslim için mektuplar geliyor, Antep Kuvva-yı Milliye Komutanlığı'da bunlara gereken cevapları veriyorduBu arada Ankara'da Meclis, Antep'te meydana gelen olayları yakından takip ediyordu TBMM’nin Ey1ül 1920 tarihli, 72 toplantısında Genel Kurmay Başkanı İsmet Bey cephe durumunu mebuslara anlatıyordu:"Bugün bildiğimiz muharebelerin en fedakâr, en şiddetli olanları Antep'te geçmektedir Şehir ikiye ayrılmıştır Şehir içinde barikâtlar yapılmıştır Ahali kendisini Fransızlara ve onların aracılığını bilerek veya bilmeyerek yapan Ermenilere karşı müdafaa ediyor Her gün şehre top atıyorlar Tabii kadınlar ve çocuklardan şehit veriliyor Çok üzülüyoruz fakat böyle büyük bir kurtuluş davasında bir yaşından itibaren vatandaşlarımızın, bütün kadın ve çocukların hisse aldığını görerek yaşamak için azim sahibi olduğumuzu daha kuvvetli ispat ettiğimizi zannediyoruz" diyordu3 Ekim 1920'de uçaklar vasıtasıyla şehrin çeşitli mahallelerine Türkçe yazılı beyannameler atıldı Bu beyannamelerde; "Fransızların sulh isteklerinden, kimsenin namusuna ve dinine dokunulmayacağından, refah ve hürriyete kavuşacaklanndan, Ali Şefik'in bir soyguncu olduğundan, teslim olmak isteyenleri Fransızların memnuniyetle kabul edeceklerinden" bahsediliyordu Aynı gün Özdemir Bey, Andrea'ya gönderdiği cevapta: "Artık sizde anladınız ki Türk azmini ne bomba sesleri, ne top ateşi, ne de mitralyöz vızıltısı kıramıyor Papazlarını kovarak kendi dinine hürmetsizlik gösteren ümmetten başkasının dinine riayet ve safahat çirkaplarına gömülen bir milletten başkasının an'anelerine ve namusuna siyanet beklemek pek safderunluk olur Türk yumruğunun dehşeti sizce malûmdur Bu cidâlin tarihi âleme öyle bir sahife bırakacağını bilmelisiniz ki; bu sahife dünya durdukça emperyalist milletler gibi, Fransız milleti için büyük bir yüz karası; Türk Hakimiyet-i Milliye Kuvvetlerinin için de mefhâret, şan, şeref ve celâdettir" diyordu5 Ekim 1920 tarihine kadar düşman yeni bir taarruza heveslenmedi Şehir haricinde Selahaddin Adil Bey komutasında 2 Kolordu namıyla iki tümenlik bir kuvvet teşkil ediliyordu Tümenlerden biri Kenan Bey (Paşa) kumandasındaki 5 Tümen esâsen mevcuttu 9 Tümen ise yeniden Antep çevresi halkından teşkil ediliyordu Yıldırım Taburu da bu tümene bağlı 25 Alay'ın 3 Taburu numarasını taşıyordu 5 Ekim'de saat ikiden üçe kadar yapuılan şiddetli bir topçu ateşinden sonra, Fransız müfrezesi mektebe doğru atıldı 14 Ekimde de Çınarlı Cephesinde topçu ve piyade birlikleriyle hücum etmişler, ancak bu hücumlarıda geri püskürtülmüştür Bu savaşlarda Türkler savunmadaki azim ve dayanıklılığı ile savaşçılık kabiliyetlerini bir kez daha ortaya koydular
--->: Antep'in Fransızlar Tarafından Kuşatılması
Antep’in Fransızlar Tarafından Kuşatılması
(21 Kasım 1920 – 18 Aralık 1920)
İkinci Kuşatma
3 Kasım 1920 günü, 5 Tümen'in Urfa'dan Antep'e hareket etmesi kararlaştırıldı 5 Tümen Antep bölgesine giderken, 12 Kasım'da Akçakoyunlu'dan Antep'e gelmek üzere yola çıkan Fransız kafilesine, Akçakoyunlu ile İkiz Kuyu arasında taarruz edecekti 5 Tümen, düşman kuvvetlerine yakın olduğu için başarı ümit edilmekteydiFransızlar daha önceden casusları vasıtasıyla durumdan haberdar olmuşlardı Bu, Türkler tarafından dikkate alınmadığından 5 Tümen'in planı; 9Tümen kuzeyden, Antep yönünden hücum ederken, yandan taarruza geçmekti ilk önce aşiret kuvvetlerinin bozulması üzerine durum aleyhimize dönmüş gibiyken, Haral'daki üç tabur kadar kuvvetin karşı taarruza geçmesi ile vaziyet lehimize döndüBu nıuharebeden sonra, 5 Tümen Antep'in dogusuna çekildi Ertesi gün Fransızlar taarruzlarına devamla, Antep'ten yola çıkarılan kuvvetle de birleşerek Antep bölgesine gelmeye muvvaffak oldularFransızların Suriye ve Adana bölgesindeki durumları gittikçe zorlaştığından Antep harekâtını bir an önce sonuçlandırmak istiyorlardı Bu maksatla İstanbul'da bulunan General Goubeau Fırkasını getirmeye karar verdiler Goubeau birlikleri 21 Kasım'da Antep'e geldi Muhasara kuvvetlerini 14 tabur piyade ve 38 topa çıkaran bu takviye kuvveti, şehrin kuşatmasını tamamlamakla beraber civar mıntıkadaki düşman kuvvetlerine karşı yapılacak hareketlerede müsaade etti Bu firkanın cepheye gelmesiyle durum Antep kuvvetlerinin aleyhine dönmeye başladı Düşman Antep'e gelince civardaki tepelerde bulunan Türk kuvvetlerini, Antep şehri içerisini uzun ve etkili topçu ateşleri de döğmeye başladı Antep'in bu suretle her tarafla bağlantısı kesilmiş oldu Bu durum Antep’in yeniden kuşatılması demekti23-24 Kasım gecesi, Antep'in doğu ve kuzeydoğu bölgesindeki Nurgana-Çıksorut civarmda toplanan Fransız kuvvetleri 24 Kasım 1920 sabahı bir kolla Cunut sırtlarından Rumevlek ve diğer bir kolla Çıksorut’tan Hayrat istikametinde iki yürüyüş kolu halinde ilerlemeğe başladılar Fakat 5 Tümen'in taarruzu üzerine Su Boğazı-Bedir Köy bölgesinde toplanmaya başladılar 26 Kasım'da düşman toplari, ikindi vakti Rumevlek, Küllüce ve Nurgana istikametlerine ateş açarak Millî Kuvvetleri bombardıman etti 5 Tümen Kumandanı Kenan Bey, Batı Kaya dolaylarında mağlup duruma düşünce, kendi kuvvetinden çok üstün olan General Goubeau birlikleri karşısında oyalama muharebesi vererek ve kuvvetlerini kaptırmayarak, Fırat'ın doğusuna çekilmek kararını verdi Bu sırada 28 Kasım'da, biri Kolordu Kumandanı Selahaddin Adil Bey'e, diğeri TBMM Başkanı Mustafa Kemal Paşa'ya olmak üzere aynı mealde iki tane şikâyet mektubu gönderildiGoubeau Fırkasi 30 Kasım'da tekrar Antep'e geldi 1 Aralık'ta mevzilerini topçu ve piyade ateşleriyle yıldıran kuzey mıntıkasındaki Türk mevzilerine karşı süratli bir taarruz hareketine başladı Bu arada Goubeau, Özdemir Beye bir mektup yazarak şehrin teslimini istiyordu Bu mektup aynen şöyledir:
Antep Kuvva-yi Milliye Kumandanlığına
Beyefendi,
Sevr’de düveli mütelife ile Türkiye arasında imza olunan muahedei sulhiyenin Antep şehrine mütaallik mevaddını mevkii tatbika vaz etmeğe memurumAntep’in şark ve cenubunda bulunan ve icrayı harekat eden bilcümle Kuvva-yı Milliyeyi Fırat’ın şarkına tard ettim Kenan Bey askerini ve levazımatını yollarda perişan bir halde terk ederek Fırat’ın şarkına ve Suruc’a kadar firar etmiştirMaraş’tan imdadınıza gelen alayda bugün aynı akıbete düçar olmuşturŞehrin muhasarası sıkıştırılarak bombardıman daha büyük bir şiddetle ileri götürülecektir Binanenaleyh sizin için iki şıktan birisini ihtiyar etmek zaruridirAntep ahalisinin düçar olduğu zaiyatı hesaba katarak birleşmeye muvafakat gösteren bir inkiyadın tahakkuku takdirinde hiçbir tazminatı talep etmemeğe razı oluyorum
Bunlardan başka diğer tekliflerim şunlardır
1-Fransız mandasının Antep livası üzerinde resmen tanınması
2-Türk askeri birlikleri ve jandarma silahları terk ederek, harp esiri edilmesi
3-Antep’te bütün silah, mühimmat ve levazımın teslimi
4-Şehrin Türk mahallelerinde inşa edilen istihkamların yirmi dört saat zarfında tahribi
5-Hükümete ait kasaların Fransız zimemdarına tevdiî
6-İsimleri verilen suçluların elimize teslim edilmesi
7-Genel Borçlar ( Duyun-u Umumiye )idaresinden alınmış olan meblağın derhal iadesi
Kasım ayının 2 günü Fransız saatıyla öğleye kadar cevabınızı bildiriniz Keza benden bir mülakat dahi talep edebilirsiniz Bu şeraiti kabul etmezseniz benim için artık cebir ve şiddete müracaattan başka bir çare kalmayacaktır Bildirilerimin kabul edilmesini rica ederim
4 Fırka Fransız Kıt’at Kumandanı
General Goubeau
23-12-2008 #4
Fatal
--->: Antep'in Fransızlar Tarafından Kuşatılması
Özdemir Bey de, Fransız kumandanina özetle şu cevabı vermiştir: "Türk askerinin harp esiri addolunması doğru degildir Buraya hariçten gelmiş asker olmayıp, vatanını müdafaa eden Antep'in öz evlatlarıdır İsteklerinizde ısrar edecek olursanız, bizim için müdafaaya devam ile şerefli bir ölüme intizârdan başka çare yoktur" Goubeau Fırkası 18 Aralık 1920 tarihine kadar Antep şehir içi Türk kuvvetlerini muhasara altına almıştır Halep'in güneydoğu bölgesinde yaşayan Türk halkının Fransızlara karşı ayaklanması üzerine, General Goubeau Fırkasi 18 Aralik'ta Antep'ten ayrılmak zorunda kaldı Bu durumdan faydalanmak isteyen 2 Kolordu Komutanlığı, 19 Aralık 1920 günü fecirle beraber, Beylerbeyi'nin doğu ve batısından Hacı Baba, Çıksorut istikametinde taarruz etmek kararını verdi Ancak şehirdeki kuvvetlere haber göndermek mümkün olmadığından hareket 20 Aralık gecesine bırakıldı Kıt'aların gerekli hazırlığı yapmaması ve harekatın gecikmesi üzerine düşmana ancak bir taarruz keşfi yapmakla yetinildi Bu durum karşısında Tiirk kuvvetlerini çevirmek maksadıyla 23 Aralıkta, Fransız kuvvetleri Dülük-Su Boğazı mıntıkasına hareket etti Millî Kuvvetler bu defa da Fransız kuşatmasından kurtularak Dülük’ün Kuzeyindeki tepelere çekildiKarargâh Antep'e 30 km uzaklıktaki Koçlu'ya gelmişti 27 Aralık sabahı taarruz başladı Hacı Baba üzerine baskın suretiyle taarruz eden 5 Tümen'in ieri hareketini, düşmanın şiddetli ve devamlı topçu ateşi durdurdu 9 Tümen Karataş istikametinden ilerleyerek Salavat Tepelerini işgal edip, düşmanı oradan attı Bu esnada ağır15'lik obüsler kuzeyden, diğerleri güneyden bombardımana başladılar İki ateş arasında kalan düşman topçusu sükût etmek zorunda kaldı Harp bütün cephede akşama kadar sürdü ve geceleyinde taarruza devam emri verildi Fakat bütün gayretlere rağmen Fransız siperleri ele geçirilememiş, Antep kuvvetlerine yiyecek ve cephane yardımı yapılması için de yol açılamamıştı1 Ocak 1921 tarihinden itibaren Antep'te açlık korkunç bir hâl aldı Evlerde kalan son lokma tükenmek üzere idi Açlık şehir içinde son haddini bulmuştu Sokaklarda dolaşarak zengin fakir herkes yiyecek arıyordu ve ölen bazı hayvanların etleri kapışılıyordu Heyet-i Merkeziye konuyla ilgili bir açlık beyannamesi yayınlamış ve dışarıdaki birliklerden son kez yardım istenmiştibirçok fedakar Türk kadını ve kızları topladıkları zerdali çekirdeklerini kırıp, tatlandırılarak yapılacak ekmeğin un ve kepeğine karıştırmakta ve ekmek üretiminde yardımcı madde olarak kullanılmaktaydı Yaralılar hastahanelere sığmıyordu ve bazı evler bu yaralıların tedavisi için alıkoyulmuştu İşte bu zor durumda bir de Tetanoz başladı Tetanoz hastalığı olan askerler doktorların gözü önünde çaresizlikten birbir ölüyorlardı Açlık harp ve ölümden daha ağır ve çekilmez boyutlara ulaşmıştı belki de bu fedakar insanlar ölümün kurtuluş olacağını biliyorlardı ama onların ölümü vatanın elden çıkması demekti ve direnmek, mücadele etmek gerekiyordu Artık top mermilerinden kaçmıyorlar aksine üstüne gidiyorlardı zaten açlıktan ölmekle arasında fark yoktu neticede her ikiside ölümle nihayet bulacaktıFransızlar açlık tehlikesi geçiren Antep halkını tehdide başladılar 1 Ocak 1921 tarihinde General Gouraud teslim teklifinde bulunarak Sevr Antlaşması’nın uygulamaya konulmasını istiyordu Fransız İdaresi tanınacak, askerler harp esiri olacak, silah ve cephane ile ellerindeki suçlu olarak görülen şahıslar teslim edilecekti Daha önceki teklifler gibi bu teklifte kabul edilmedi
İkiz Kuyu Kuşatması
Genelkurmay Başkanının emri doğrultusunda, ocak ayı başında Antep şehri etrafındaki kuşatma hattını yarmak için yeniden bir taarruz yapılması 2 Kolordu tarafından uygun görülmüştür Bunun üzerine ilgili kıt’a komutanları 6 Ocak 1921 tarihinde Sam Köyü’nde toplandılar Alınan karar doğrultusunda Akçakoyunlu’dan gelecek olan düşman kafilesine taarruz edilmesi uygun görüldüYol üzerinde Kiliis kuva-yi milliyesinin daimi bir faaliyet ve hareketi vardi Bu faaliyet Fransız konvoylari için tehlike idi Kilis kuva-yi milliyesi bu yolun ehemmiyetini takdir ettiği için karargâhını her vakit bu yola civar olan köylerde kurmuş, yolu daima kontrol altmda bulundurmuş idi Nitekim Antep’te Fransızlar ile halk arasında mücadele basladığı günden beri bu yoldan ne zaman fransız konvoyları geçmişse, mutlaka Kilis millî kuvvetleri ile çarpışmak mecburiyetinde kalmış, bu yüzden çok zayiat vermiştiFransızlar Akçakoyunlu yavaş hareket etmiş, burayı bir menzil merkezi haline getirmişlerdi Bunun yanında Arteb'e en yakın merkez Akça koyunlu idi Aynı zamanda bir istasyon oiduğundan ikmallerini daha az bir zamanda yapabiliyorlardı Antep - Fransız mücadelesi devam ettikçe bu yol ehemmiyetini arttırmış bulunuyordu İşte kolordunun bu yol üzerinde yeni bir harekete karar vermesinin sebebi bu idiKolordunun aldığı tertibat şöyle idi:
--->: Antep'in Fransızlar Tarafından Kuşatılması
--------------------------------------------------------------------------------
Bu kuvvetler, bulundukları mahallerde mevcudiyetlerini düşmana katiyen his ettirmiyecekler, konvoy bu kuvvetlerin arasına girdiktenn sonra ateşe başlıyacaklardıBu vaziyet dahilinde konvoyun ya hepsinin mahv olmasi veya teslim olması mecburi olacaktıHatta kolordu kumandanlığı, bu tertibattan düşmanın haberdar edilmemesi için o civar halkı üzerinde dateşe başladılare gerekli tertibatı almıştıFransız Konvoyu 16 Ocak 1921 de Akçakoyundan binbaşı (Knal de Mari)’nin kumandasında Anteb'e doğru hareket etti Hava gayet soğuk, karlı, aynı zamanda geçeceği mıntıkada şose bulunmadığı için kol gayet yavaş hareket ediyorduKonvoyun baş tarafı İkiz Kuyu’ya öğleden sonra yaklaşmaya başlamış ve kurulan pusu sahasının içerisine girmiştiKol, İkiz Kuyu ile (Küneyse) arasında bulunan Türk kıt’aları topçu, piyade ateşleri ile karşılandı, düşman, bu anî taarruz karşısında ne yapacağını şaşırmış bir vaziyete girmiştiFransız nakliye kolunun baş tarafı, ateş karşısında hemen, İkiz Kuyu köyüne sığınmaya mecbur oldu ve ateş açma vaziyetine girdi, kolun sonu ise (Kale) nizamına girip müdafaa tertibati aldıFakat gerek İkiz kuyu’ya gelenler, gerek kale nizamına girenler bu tertibatı alıncaya kadar bir çok telefat verdiler Köy üzerinde tesbit edilen nizamiye kıt’alarının topları, piyadelerin süngü hücumları kafileyi tamamen sarsmıştı Burada harp akşama kadar devam ettiKonvoyun pusu sahasına geç yetişmesi, gruptan evvel İkiz kuyu’ya gelip pasif bir müdafaada bulunmaları Fransızlar için büyük bir avantaj olmuşturÇünkü akşam olupta nizamiyedekiler soğuktan, yağmurdan, çamurdan ve kısmen de taşmış olan (Sacur) suyundan geçerek ıslanmış olmalarından dolayı ateşi kestiler Bu ateşin kesilmesi Fransızlar için derlenip toplanmaya, esaslı müdafaa tertibati almalarına sebep olduErtesi gün 19 Ocak 1921 de bulunduğu yerlerde yerleşip müdafaa tertibatını almış olan düşmanı artık yerinden çıkarıp atmağa imkân kalmamış, yalnız Türk askerlerinin topçu ateşi ile akşama kadar dövülmüştürO gün, Fransız konvoyunun tevkif ve İkiz Kuyuda harbe tutuşması Fransız tayyareleri tarafından Anteb'teki Fransız kumandanına bildirildi Andrea, kuşatma kuvvetinden bir tabur kadar kuvveti derhaI İkiz Kuyu’ya sevk ve harbe tutuşan kuvveti kurtardı20 Ocak 1921 de bir netice elde edemeyen nizamiye fırkaları Nizip'in batısında tekrar Antep'in kuzey ve doğusundaki ordugâhlarına geçerken Fransız nakliye kolu da Antep'e giriyorduBu harpte düşmandan malzeme ve teçhizat yüklü 40 araba, bir çok hayvanat, 4 otomatik tüfek, 200 e yakın piyade tüfeği ele geçirilmiş 200 den fazla telefat verdirilmiştirtirKolordu tarafından İkiz Kuyu’da sürekli bir muvaffakiyet elde edilememişti eğer bir başarı sağlanabilinmiş olsaydı, taarruzun güney cephesinden, Nafak boğazı’nın her iki tarafından kuzeye, Antep üzerine hareketi sona erecektiDaha sonra kolordunun cephanesi ehemmiyetli surette azalmış, askerler yorulmuş olduğundan bunlar (Kızık) mıntıkasında kışlık konaklara çekilmiş, Antep halkı, bu defada yalnız başına Fransızlarla karşı karşıya bırakılmıştı Şehirdeki savunma kuvvetlerin bir taarruzundan korkan Fransızlar, şehri amansız bir şekilde bütün topları ile dövmeye başlamıştı Şehirde bulunan kuvvetler, kolordunun İkiz Kuyu mıntıkasında neler yaptığından, harbin neticesinden hiç bir haber alamadığı için daha çok merak ediyor ve üzgün bulunuyorlardı Fakat kesin bir netice elde edilememesi taarruz hareketinin orada başlayıp orada son bulması ile kendini göstermiş olduğundan savunma kuvvetleri arasında son derece bir morel bozukluğu, ümitsizlik baş göstermeğe başlamıştıFransızlar, İkiz Kuyu’da yapılan taarruz neticesiz kalınca bu defa da Musulllu Cephesine ve şehrin çeşitli semtlerine eskisinden daha şiddetli bir taaruz başlamıştı
Savunmada Antep’in son Günleri ve Düşmesi
Savunma kuvvetleri Antep şehrinin her tarafının Fransız kuvvetleri tarafından sarıldığını anlayınca son bir hamle ile bu çemberi aşmaya karar vermişlerdir Bu hedefi gerçekleştirmek için 2 Şubat 1921 günü savunma kuvvetleri temsilci olarak Mehmet Ali Efendi’yi, Kolordu Kumandanlığına durumu anlatmak üzere göndermişlerdir
Kolordu Kumandanlığı'da 4-5 Şubat gecesi böyle bir baskın hareketinin yapılmasını uygun gördü, fakat 4-5 Şubat gecesi yapılması karar verilen çıkış hareketi, şehir içindeki savunma kuvvetleri hazırlıklarını yapamadığından, bu hareketi destekleyecek birlikler geri döndü Bunun üzerine Antep'in durumunu yakından bilen Selahattin Adil Bey, 6-7 Şubat 1921 gecisi Antep savunma kuvvetlerine gönderdiği emirde: "5-6 Şubat 1921 tarihli şifrenizi aldım Durumu düzeltmek için istekli olmanıza rağmen kasaba’da yapılacak hareketi mecbur kılmaktadır Bu gecede yarıp çıkamadığınız takdirde dış kuvvetlerle bir daha anlaşma imkânı olmadığını kesinlikle söylemeye mecburum Hareket saat 6' da topçu ateşimizle başlayacaktır Erzağınızı içerde kalacaklara terkediniz Sizin herhalde çıkmayı ve hissiyata mağlup olmamanızı rica eder, Cenab-ı Hak'tan başarılar dilerim herkese hürmetler sunarım" diyordu
Böylece 2 Kolordu ile anlaşılmış, 6-7 Şubat gecesi kesin bir çıkış taarruzu yapma kararına varılmıştır Dışarıya çıkacak aileler Ahmed Çelebi'de toplanmışlardı Bunlar da taarruz hareketine iştirak edenleri takip edeceklerdi Taarruz hareketi Büyük Salavat ve Perili Kaya istikametinden hazırlandı Bu harekete Mustafa Fevzi Bey komutasında Yıldırım Taburu'nun birinci, ikinci ve üçüncü bölükleri ile semt halkı katılacaktı Ortak hareket bütün hazırlığı ile tamamlandıktan sonra, 6 Şubatta düşman civardaki kuvvetlerle yaptığı karşı hücumla durumunu düzeltmiş ve açık (gedik) kısa zamanda kapatılmış olduğu için çok az insan dışarı çıkabilmişti
Son durum üzerine Antep halkı ve savunma kuuvvetleri ihtiyaç yardımı yapıldığı takdirde çıkış yapmak istemediklerini ve savunmaya devam edeceklerini bildirdiler Kolorduca buna imkân olmayacağı anlaşıldığından savunma kuvvetlerinden, isteyenler her an kılavuzlarla çıkış yapabilecekleri bildirild i
Taarruz için düşmanin hiç ümit etmediği bir nokta seçildi Çünkü içerideki kuvvetin elinde ne cephane vardı, ne de uzun müddet savunma yapacak bir kudret Özdemir Bey’in bu defaki çıkış için seçtiği mıntıka düşmanın yanıbaşından, yani siperlerin önünden geçmekti Bu yer Çınarlı Cephesinden, Maraş şosesine kadar olan ve Saçur Suyu'nu takip eden en yakın siperin üzerinden geçmekti Gece yarısından sonra Özdemir Bey ve hükümet erkânı ile ikiyüz kişilik bir kuvvet Mehmet Çavuş ve Elbistanlı Hoca öncülüğünde şehirden dışarı çıktılar
Çok üstün düşman kuvvetlerinin topçu ateşi altında, açlık içinde, savaşa devam eden Anteplilerin direnişi bütün Türkiye'de dikkatle takip edilmekte idi Batı Cephesinde Kurtuluş Savaşlarının başlayacağı ilk günlerde, 8 Şubat 1921 tarihinde ve 93 sayılı kanun ile TBMM, Antep’in adını Gaziantep’e çevirdi
Antep'in dışarıyla bağlantısını kesen, savunucularını aç ve cephanesiz bırakan Fransızlar, 8 Şubat'ta şehri ellerine geçirdiler Bu olay, Türkiye'nin her tarafında olduğu gibi Ankara'da da çok büyük üzüntüyle karşılandı Bu sebeple hadise TBMM binası önünde her kesimden halkın katılmasıyla protesto edildi Şehirde kalan savunma kuvvetleri, Doktor Mecit Bey’e daha bazı kimselerin aracılığıyla müzakereye giriştiler 9 Şubat 1921'de 11 maddelik bir teslim anlaşması düzenlendi Fransızlar sessiz ve törensiz bir şekilde şehrin önemli mevkilerini işgal ettiler 13 Şubat 1921'de, Fransızlar Adana'da, Antep'in düşüşüne dair resmi bir tebliğ yayınladılar Bu tebliğde: "Bütün şartları kabul eden Kemalist müdafaacılar 9 Mart 1921 tarihi sabahı bir teslim mukavelesi imza etti" deniyordu Fransızlara teslim olduğu zaman onbine yakın yapı bulunan Antep'te sekizbin bina harap olmuş ve oturulmayacak hale gelmişti Bundan başka Antep, yedibin kadar evladını vatan uğruna şehit vermişti Bir o kadar da yaralı vardır Giriştiği bu savaşta Antepliler yüzbinlerce Osmanlı altını sarfettiler Antep savunması Antepliye ve Türk Vilayetine çok pahalıya mâl olmuştur Fakat en büyük kazanç, kıymeti para ile ölçülmeyecek kadar büyük olan; Antep'in yine Türk vatanı olarak kalması ve hiç bir şehire nasip olmayan "Gazilik" şerefine kavuşmasıdır
(11 Ağustos 1920 – 9 Şubat 1921)
Savaş, Yüzbaşı Andrea’nın 11 Ağustos’ta şehri kuşatması ile eşsiz bir kahramanlık destanının dünya tarihine yazılmasını sağladıİrfan Bey’in hariçte kalması yüzünden içerideki kuvvetler kumandasız kalmıştı O sıralarda Antep’e gelmiş olan Özdemir Bey, 8 Ağustos’ta Şehir Cepheler Kumandanlığı’nı üzerine almıştı Fransız Kumandanları Abadi ve Andrea, 11 Ağustos’ta Antep halkına bir beyanname neşr ettiler:
Antep Halkına:
Kolonel Andrea’nın galip kuvvetleri tarafından memleketiniz kuşatma altına alınmıştırBu galip kuvvetler karşısında hareket etmeniz boş bir çabadan başka bir şey olmaz Ağır toplarımızla pek amansız bir surette memleketinizi taş üstünde taş bırakmayıncaya kadar tahrip edeceğiz Bunu arzu etmiyorsanız tanklarımızın himayesinde olarak büyük kuvvetlerle kasaba dahiline hücum edeceğiz aşağıdaki şartlarımızı kabul ettiğinizi bildiriniz Aksi takdirde zühur edecek katliâm ve vahşetten dolayı Fransiz Hükümeti hiçbir mesuliyet kabul etmeyecektir Şartlar şunlardır:
1- Şehrin kayıtsız şartsız iki saate kadar teslimi(bu teslim şartnı kale üzerine beyaz bir bayrak keşidesiyle görecegim
2- İki saat sonra bilûmum memureyni hükümet, Kuvva-yı Milliye Kumandanı, Heyet-i Merkeziye azaları, eşraf memleket isteklerini belirtmek üzere derhal karargâhıma gelecek
3- Memlekette ne kadar silahlı ve muharip kuvvet varsa silahlarıyla beraber teslim olacak
4- Antep kasabasi halkı Fransızlara isyan ettiginden dolayı ceza olmak üzere birbuçuk milyon altın lira harb tazminatı verecekler
5- Bu para tedarik edilinceye kadar bilûmum eşraf, tüccar hapsedilecektir
11 Ağustos 1920
Antep'in Fransızlar Tarafından Kuşatılması
--------------------------------------------------------------------------------
Antep'in Fransızlar Tarafından Kuşatılması
--------------------------------------------------------------------------------
Ancak Fransızların bu tehditkâr tavrı karşısında Türk milleti cesaretini ve azmini kaybetmemiştir Bu sert ültimatoma verilen cevapta: ‘‘Antep'te taş taş üstünde durdukça ve hayatta bir Türk sağ kaldıkça şehrin teslim olmayacağı’’ bildirilmiş ve kalenin güney burcuna büyük bir Türk bayrağı çekilmişti Aynı günün akşamı, saat 7-8 sıralarında düşman 155’lik obüslerde dahil olmak üzere, irili ufaklı bütün topları ile şehri bombardımana başladı: Bu bombardıman iki saat kadar sürdüŞefik Özdemir Bey'in Antep'teki yeni görevinde ilk işi, birkaç günlük tetkikten sonra,YıldırımTaburunu tekâmül ettirmek, cepheleri takviye etmek, sığınaklar ve cephe gerilerinde tedbiryuvaları vücuda getirmek oldu Yeniden bir semt teşkilatı kurduBu sırada Antep halkı arasında bazı fitneci kişilerin savaştan vazgeçilip, teslim olunması yolunda propaganda yapmaları üzerine, Heyet-i Merkeziye Antep halkının fikrini yoklama maksadıyla, 13 Ağustos'ta, Karatarla Camii’nde genel bir toplantı yaptı Savaşa taraftar olanlarda şu düşünceler hakimdi:"Antep Harbi, Anadolu'daki genel inkılâbın cereyanına tabidir Bütün kudret ve kuvvetimize ilham kaynağı Anadolu'dur, bir de kalbimizdeki Millî İmanımızdır Anadolu'nun mücadele hedefi bütün Türk topraklarının tamamiyeti mülkiyesiyle, istiklalimizin tanınması olduğuna göre bizim fikrimiz bu hedeften asla ayrılamaz Düşmanın yapacağı barış şartları ne kadar uygun olursa olsun, neticede yine Fransızlara mahkumuzTürk olanlar, yabancı bir devletin boyunduruğu altına girmek istemez, bunu isteyenlerin milliyetinden şüphe ediyoruz Biz ki, millî ve askeri zaferlerimizin şerefini, tarihin kaybolup, efsanelerin hakim oiduğu zamanlardan beri taşırız Biz bu şereflerle, insanlara vaadedilmiş iyiliklerin en yükseğine erişmiş bir millet iken, bugün ne için aramızda bu zillet ve esarete katlanmak isteyenler bulunuyor? Silahlarımız, topumuz, teyyaremiz ve cephanemiz yoktur Fakat tırnaklarımız, kalbimizde de milli aşkımız, bu yolda ölmek için arzu ve imanımız vardır Bugün her Türk'ün vatan için mücadele etmesi bir gayedir Türk olanlar, Allah ve vatanini sevenler bizimle beraberdir" diyorlardı Teslim olmak isteyenlerle, savaş taraftarlan arasındaki münakaşa iki saat kadar sürdü "Harp istiyoruz, hürriyet ve istiklal istiyoruz, bunları istemeyenlerin aramızda yeri ve işi yoktur İsteyenler şehirden çıkıp, defolup gidebilirler" diyerek bağıranlar ve silahlarıyla muhalifleri tehdit edenlerin ekseriyeti karşısında muhalif olanlar susmaya mecbur oldular Bu toplantıda verilen karar, o gün telgrafla Mustafa Kemal Paşa' ya, TBMM’ye arzedildi
Antep’te Taarruz Hazırlıkları
Urfa ve Maraş’ta olduğu gibi, Antep’in de düşman işgalinden kurtarılması için, ordu ve millet el ele vererek çalışıyorlardı Antep halkı bu düşünceyle genel bir taarruz hazırlıkları yapmaya koyulmuşlardır İlk olarak şehrin etrafında sağlam barikatlar kurarak savunmaya yönelik önlemler alınmıştır Taarruz, yakın civardaki şehirlerle birlikte hareket edileceği tasarlanmış ve taarruzun asıl yönünü şehrin kuzeydoğusundaki çıksorut sırtları oluşturmak üzere her taraftan başlayacaktı Taarruzun şehir içinde yapılacak kısmı Özdemir Bey tarafından tertiblendi21 Ağustos 1920’de karşı taarruza geçen Fransızlar, Dülük Tepe’yi aldılarsada, ertesi gün yapılan saldırı ile geriye atıldılar Doğu yönünde ileryen Albay Abadi kıt’aları Rumevlek’in doğusunda bulunan 24 Alay’a taarruz ettiler 24 Alay iki saat mukavemetten sonra geri cekildi Düşmanın hiç olmazsa Fırat’ın doğusuna geçirilmemesi 5 Tümen’e emredilmiştir 5 Tümen’in durumuda kritikti Antep-Nizip yolunun düşmnana kaptırmamak gerekiyordu Bu Tümen’in düşmana karşı düzenlediği baskın, düşmanın daha önceden haber almasıyla basarılı olamamış aksine Tümen baskına ugramıştı Fransızlar daha sonra Nizip’i işgal ettiler ve buradan oldukça erzak yağma ederek Antep’e döndülerFransızlar, Antep halkına bildiriler göndererek onları teslime zorluyorlardı Bu bildirilerden birinde: ‘‘Kuvva-yı Milliye namı altında sizi kandıran kumandanlar padişaha isyan etmiş bir kuvvettir Bu harbe katılanlar ne gazi, ne de şehit olamaz Bunlar şer’an katil addedilir’’ deniyordu Halbuki Antepliler kişi için değil, din ve vatan için ölenlerin şehit olduğunu Fransızlardan daha iyi biliyorlardı 23-25 Ağustos günleri arasında Antep şiddetli bir bombardımana sahne olmuştu Halkın çoğu Malatya, Urfa, Maraş ve Elazığ bölgelerine göç ettiler Tam bu sırada Malatya Mebusu Hacı Bedir Ağa, 300 kişilik bir kuvvetle Antep halkının yardımına koşmuştu4-5 Eylül 1920’de 24 Alay Nizip’teki Fransızlara gece yarısı bir baskın yaparak birçok zaiyat verdirmişti Antep ve civarı sık sık bombardıman edilmekteydi10 Eylül 1920 günü, Fransızlar şehir içinde, Çınarlı Camii’nin bulunduğu bölgedeki Türk kuvvetlerine taarruza geçtiler Fransızlar önce cami ve çevresindeki Türk siperlerinin bulunduğu evlere bol miktarda topçu mermisi yağdırdılar ve bunları tahrip ettiler Bu ağır bombardımandan sonra, düşman Türk kuvvetlerinin mukavemetinin kırıldığına kanaat getirerek hücuma kalkti Düşmanın hücumu karşısında birden bire ileri atılan Türk kahramanları düşmanın perişan bir şekilde geri çekilmesini sağladılar Ve üç dört kadar düşman subayı ile elliden fazla düşman erinin ölmesini ve birçok yaralı bırakmasını gerçekleştirdiler19 Eylül 1920'de Akçakoyunlu'dan Antep'e Fransız takviye kuvvetleri gönderilmek için hazırlıklar yapıldı 9 Alay'ın 1 Taburu ve 24 Alay'ın 3 Taburu, Nizip Millî Taburu ile Birecik Millî Bölüğü, Kâhta ve Samsat Millî Müfrezelerinden kurulu Türk kuvvetleri Nafak Boğazı’nda düşmanı karşıladılar Neticede, Fransız kuvvetleri top ateşi ile Millî Kuvvetleri dağıtarak Antep'e girmiştir Şehrin devamlı bombardıman edilişi sırasında Fransız komutanlığından sürekli teslim için mektuplar geliyor, Antep Kuvva-yı Milliye Komutanlığı'da bunlara gereken cevapları veriyorduBu arada Ankara'da Meclis, Antep'te meydana gelen olayları yakından takip ediyordu TBMM’nin Ey1ül 1920 tarihli, 72 toplantısında Genel Kurmay Başkanı İsmet Bey cephe durumunu mebuslara anlatıyordu:"Bugün bildiğimiz muharebelerin en fedakâr, en şiddetli olanları Antep'te geçmektedir Şehir ikiye ayrılmıştır Şehir içinde barikâtlar yapılmıştır Ahali kendisini Fransızlara ve onların aracılığını bilerek veya bilmeyerek yapan Ermenilere karşı müdafaa ediyor Her gün şehre top atıyorlar Tabii kadınlar ve çocuklardan şehit veriliyor Çok üzülüyoruz fakat böyle büyük bir kurtuluş davasında bir yaşından itibaren vatandaşlarımızın, bütün kadın ve çocukların hisse aldığını görerek yaşamak için azim sahibi olduğumuzu daha kuvvetli ispat ettiğimizi zannediyoruz" diyordu3 Ekim 1920'de uçaklar vasıtasıyla şehrin çeşitli mahallelerine Türkçe yazılı beyannameler atıldı Bu beyannamelerde; "Fransızların sulh isteklerinden, kimsenin namusuna ve dinine dokunulmayacağından, refah ve hürriyete kavuşacaklanndan, Ali Şefik'in bir soyguncu olduğundan, teslim olmak isteyenleri Fransızların memnuniyetle kabul edeceklerinden" bahsediliyordu Aynı gün Özdemir Bey, Andrea'ya gönderdiği cevapta: "Artık sizde anladınız ki Türk azmini ne bomba sesleri, ne top ateşi, ne de mitralyöz vızıltısı kıramıyor Papazlarını kovarak kendi dinine hürmetsizlik gösteren ümmetten başkasının dinine riayet ve safahat çirkaplarına gömülen bir milletten başkasının an'anelerine ve namusuna siyanet beklemek pek safderunluk olur Türk yumruğunun dehşeti sizce malûmdur Bu cidâlin tarihi âleme öyle bir sahife bırakacağını bilmelisiniz ki; bu sahife dünya durdukça emperyalist milletler gibi, Fransız milleti için büyük bir yüz karası; Türk Hakimiyet-i Milliye Kuvvetlerinin için de mefhâret, şan, şeref ve celâdettir" diyordu5 Ekim 1920 tarihine kadar düşman yeni bir taarruza heveslenmedi Şehir haricinde Selahaddin Adil Bey komutasında 2 Kolordu namıyla iki tümenlik bir kuvvet teşkil ediliyordu Tümenlerden biri Kenan Bey (Paşa) kumandasındaki 5 Tümen esâsen mevcuttu 9 Tümen ise yeniden Antep çevresi halkından teşkil ediliyordu Yıldırım Taburu da bu tümene bağlı 25 Alay'ın 3 Taburu numarasını taşıyordu 5 Ekim'de saat ikiden üçe kadar yapuılan şiddetli bir topçu ateşinden sonra, Fransız müfrezesi mektebe doğru atıldı 14 Ekimde de Çınarlı Cephesinde topçu ve piyade birlikleriyle hücum etmişler, ancak bu hücumlarıda geri püskürtülmüştür Bu savaşlarda Türkler savunmadaki azim ve dayanıklılığı ile savaşçılık kabiliyetlerini bir kez daha ortaya koydular
--->: Antep'in Fransızlar Tarafından Kuşatılması
Antep’in Fransızlar Tarafından Kuşatılması
(21 Kasım 1920 – 18 Aralık 1920)
İkinci Kuşatma
3 Kasım 1920 günü, 5 Tümen'in Urfa'dan Antep'e hareket etmesi kararlaştırıldı 5 Tümen Antep bölgesine giderken, 12 Kasım'da Akçakoyunlu'dan Antep'e gelmek üzere yola çıkan Fransız kafilesine, Akçakoyunlu ile İkiz Kuyu arasında taarruz edecekti 5 Tümen, düşman kuvvetlerine yakın olduğu için başarı ümit edilmekteydiFransızlar daha önceden casusları vasıtasıyla durumdan haberdar olmuşlardı Bu, Türkler tarafından dikkate alınmadığından 5 Tümen'in planı; 9Tümen kuzeyden, Antep yönünden hücum ederken, yandan taarruza geçmekti ilk önce aşiret kuvvetlerinin bozulması üzerine durum aleyhimize dönmüş gibiyken, Haral'daki üç tabur kadar kuvvetin karşı taarruza geçmesi ile vaziyet lehimize döndüBu nıuharebeden sonra, 5 Tümen Antep'in dogusuna çekildi Ertesi gün Fransızlar taarruzlarına devamla, Antep'ten yola çıkarılan kuvvetle de birleşerek Antep bölgesine gelmeye muvvaffak oldularFransızların Suriye ve Adana bölgesindeki durumları gittikçe zorlaştığından Antep harekâtını bir an önce sonuçlandırmak istiyorlardı Bu maksatla İstanbul'da bulunan General Goubeau Fırkasını getirmeye karar verdiler Goubeau birlikleri 21 Kasım'da Antep'e geldi Muhasara kuvvetlerini 14 tabur piyade ve 38 topa çıkaran bu takviye kuvveti, şehrin kuşatmasını tamamlamakla beraber civar mıntıkadaki düşman kuvvetlerine karşı yapılacak hareketlerede müsaade etti Bu firkanın cepheye gelmesiyle durum Antep kuvvetlerinin aleyhine dönmeye başladı Düşman Antep'e gelince civardaki tepelerde bulunan Türk kuvvetlerini, Antep şehri içerisini uzun ve etkili topçu ateşleri de döğmeye başladı Antep'in bu suretle her tarafla bağlantısı kesilmiş oldu Bu durum Antep’in yeniden kuşatılması demekti23-24 Kasım gecesi, Antep'in doğu ve kuzeydoğu bölgesindeki Nurgana-Çıksorut civarmda toplanan Fransız kuvvetleri 24 Kasım 1920 sabahı bir kolla Cunut sırtlarından Rumevlek ve diğer bir kolla Çıksorut’tan Hayrat istikametinde iki yürüyüş kolu halinde ilerlemeğe başladılar Fakat 5 Tümen'in taarruzu üzerine Su Boğazı-Bedir Köy bölgesinde toplanmaya başladılar 26 Kasım'da düşman toplari, ikindi vakti Rumevlek, Küllüce ve Nurgana istikametlerine ateş açarak Millî Kuvvetleri bombardıman etti 5 Tümen Kumandanı Kenan Bey, Batı Kaya dolaylarında mağlup duruma düşünce, kendi kuvvetinden çok üstün olan General Goubeau birlikleri karşısında oyalama muharebesi vererek ve kuvvetlerini kaptırmayarak, Fırat'ın doğusuna çekilmek kararını verdi Bu sırada 28 Kasım'da, biri Kolordu Kumandanı Selahaddin Adil Bey'e, diğeri TBMM Başkanı Mustafa Kemal Paşa'ya olmak üzere aynı mealde iki tane şikâyet mektubu gönderildiGoubeau Fırkasi 30 Kasım'da tekrar Antep'e geldi 1 Aralık'ta mevzilerini topçu ve piyade ateşleriyle yıldıran kuzey mıntıkasındaki Türk mevzilerine karşı süratli bir taarruz hareketine başladı Bu arada Goubeau, Özdemir Beye bir mektup yazarak şehrin teslimini istiyordu Bu mektup aynen şöyledir:
Antep Kuvva-yi Milliye Kumandanlığına
Beyefendi,
Sevr’de düveli mütelife ile Türkiye arasında imza olunan muahedei sulhiyenin Antep şehrine mütaallik mevaddını mevkii tatbika vaz etmeğe memurumAntep’in şark ve cenubunda bulunan ve icrayı harekat eden bilcümle Kuvva-yı Milliyeyi Fırat’ın şarkına tard ettim Kenan Bey askerini ve levazımatını yollarda perişan bir halde terk ederek Fırat’ın şarkına ve Suruc’a kadar firar etmiştirMaraş’tan imdadınıza gelen alayda bugün aynı akıbete düçar olmuşturŞehrin muhasarası sıkıştırılarak bombardıman daha büyük bir şiddetle ileri götürülecektir Binanenaleyh sizin için iki şıktan birisini ihtiyar etmek zaruridirAntep ahalisinin düçar olduğu zaiyatı hesaba katarak birleşmeye muvafakat gösteren bir inkiyadın tahakkuku takdirinde hiçbir tazminatı talep etmemeğe razı oluyorum
Bunlardan başka diğer tekliflerim şunlardır
1-Fransız mandasının Antep livası üzerinde resmen tanınması
2-Türk askeri birlikleri ve jandarma silahları terk ederek, harp esiri edilmesi
3-Antep’te bütün silah, mühimmat ve levazımın teslimi
4-Şehrin Türk mahallelerinde inşa edilen istihkamların yirmi dört saat zarfında tahribi
5-Hükümete ait kasaların Fransız zimemdarına tevdiî
6-İsimleri verilen suçluların elimize teslim edilmesi
7-Genel Borçlar ( Duyun-u Umumiye )idaresinden alınmış olan meblağın derhal iadesi
Kasım ayının 2 günü Fransız saatıyla öğleye kadar cevabınızı bildiriniz Keza benden bir mülakat dahi talep edebilirsiniz Bu şeraiti kabul etmezseniz benim için artık cebir ve şiddete müracaattan başka bir çare kalmayacaktır Bildirilerimin kabul edilmesini rica ederim
4 Fırka Fransız Kıt’at Kumandanı
General Goubeau
23-12-2008 #4
Fatal
--->: Antep'in Fransızlar Tarafından Kuşatılması
Özdemir Bey de, Fransız kumandanina özetle şu cevabı vermiştir: "Türk askerinin harp esiri addolunması doğru degildir Buraya hariçten gelmiş asker olmayıp, vatanını müdafaa eden Antep'in öz evlatlarıdır İsteklerinizde ısrar edecek olursanız, bizim için müdafaaya devam ile şerefli bir ölüme intizârdan başka çare yoktur" Goubeau Fırkası 18 Aralık 1920 tarihine kadar Antep şehir içi Türk kuvvetlerini muhasara altına almıştır Halep'in güneydoğu bölgesinde yaşayan Türk halkının Fransızlara karşı ayaklanması üzerine, General Goubeau Fırkasi 18 Aralik'ta Antep'ten ayrılmak zorunda kaldı Bu durumdan faydalanmak isteyen 2 Kolordu Komutanlığı, 19 Aralık 1920 günü fecirle beraber, Beylerbeyi'nin doğu ve batısından Hacı Baba, Çıksorut istikametinde taarruz etmek kararını verdi Ancak şehirdeki kuvvetlere haber göndermek mümkün olmadığından hareket 20 Aralık gecesine bırakıldı Kıt'aların gerekli hazırlığı yapmaması ve harekatın gecikmesi üzerine düşmana ancak bir taarruz keşfi yapmakla yetinildi Bu durum karşısında Tiirk kuvvetlerini çevirmek maksadıyla 23 Aralıkta, Fransız kuvvetleri Dülük-Su Boğazı mıntıkasına hareket etti Millî Kuvvetler bu defa da Fransız kuşatmasından kurtularak Dülük’ün Kuzeyindeki tepelere çekildiKarargâh Antep'e 30 km uzaklıktaki Koçlu'ya gelmişti 27 Aralık sabahı taarruz başladı Hacı Baba üzerine baskın suretiyle taarruz eden 5 Tümen'in ieri hareketini, düşmanın şiddetli ve devamlı topçu ateşi durdurdu 9 Tümen Karataş istikametinden ilerleyerek Salavat Tepelerini işgal edip, düşmanı oradan attı Bu esnada ağır15'lik obüsler kuzeyden, diğerleri güneyden bombardımana başladılar İki ateş arasında kalan düşman topçusu sükût etmek zorunda kaldı Harp bütün cephede akşama kadar sürdü ve geceleyinde taarruza devam emri verildi Fakat bütün gayretlere rağmen Fransız siperleri ele geçirilememiş, Antep kuvvetlerine yiyecek ve cephane yardımı yapılması için de yol açılamamıştı1 Ocak 1921 tarihinden itibaren Antep'te açlık korkunç bir hâl aldı Evlerde kalan son lokma tükenmek üzere idi Açlık şehir içinde son haddini bulmuştu Sokaklarda dolaşarak zengin fakir herkes yiyecek arıyordu ve ölen bazı hayvanların etleri kapışılıyordu Heyet-i Merkeziye konuyla ilgili bir açlık beyannamesi yayınlamış ve dışarıdaki birliklerden son kez yardım istenmiştibirçok fedakar Türk kadını ve kızları topladıkları zerdali çekirdeklerini kırıp, tatlandırılarak yapılacak ekmeğin un ve kepeğine karıştırmakta ve ekmek üretiminde yardımcı madde olarak kullanılmaktaydı Yaralılar hastahanelere sığmıyordu ve bazı evler bu yaralıların tedavisi için alıkoyulmuştu İşte bu zor durumda bir de Tetanoz başladı Tetanoz hastalığı olan askerler doktorların gözü önünde çaresizlikten birbir ölüyorlardı Açlık harp ve ölümden daha ağır ve çekilmez boyutlara ulaşmıştı belki de bu fedakar insanlar ölümün kurtuluş olacağını biliyorlardı ama onların ölümü vatanın elden çıkması demekti ve direnmek, mücadele etmek gerekiyordu Artık top mermilerinden kaçmıyorlar aksine üstüne gidiyorlardı zaten açlıktan ölmekle arasında fark yoktu neticede her ikiside ölümle nihayet bulacaktıFransızlar açlık tehlikesi geçiren Antep halkını tehdide başladılar 1 Ocak 1921 tarihinde General Gouraud teslim teklifinde bulunarak Sevr Antlaşması’nın uygulamaya konulmasını istiyordu Fransız İdaresi tanınacak, askerler harp esiri olacak, silah ve cephane ile ellerindeki suçlu olarak görülen şahıslar teslim edilecekti Daha önceki teklifler gibi bu teklifte kabul edilmedi
İkiz Kuyu Kuşatması
Genelkurmay Başkanının emri doğrultusunda, ocak ayı başında Antep şehri etrafındaki kuşatma hattını yarmak için yeniden bir taarruz yapılması 2 Kolordu tarafından uygun görülmüştür Bunun üzerine ilgili kıt’a komutanları 6 Ocak 1921 tarihinde Sam Köyü’nde toplandılar Alınan karar doğrultusunda Akçakoyunlu’dan gelecek olan düşman kafilesine taarruz edilmesi uygun görüldüYol üzerinde Kiliis kuva-yi milliyesinin daimi bir faaliyet ve hareketi vardi Bu faaliyet Fransız konvoylari için tehlike idi Kilis kuva-yi milliyesi bu yolun ehemmiyetini takdir ettiği için karargâhını her vakit bu yola civar olan köylerde kurmuş, yolu daima kontrol altmda bulundurmuş idi Nitekim Antep’te Fransızlar ile halk arasında mücadele basladığı günden beri bu yoldan ne zaman fransız konvoyları geçmişse, mutlaka Kilis millî kuvvetleri ile çarpışmak mecburiyetinde kalmış, bu yüzden çok zayiat vermiştiFransızlar Akçakoyunlu yavaş hareket etmiş, burayı bir menzil merkezi haline getirmişlerdi Bunun yanında Arteb'e en yakın merkez Akça koyunlu idi Aynı zamanda bir istasyon oiduğundan ikmallerini daha az bir zamanda yapabiliyorlardı Antep - Fransız mücadelesi devam ettikçe bu yol ehemmiyetini arttırmış bulunuyordu İşte kolordunun bu yol üzerinde yeni bir harekete karar vermesinin sebebi bu idiKolordunun aldığı tertibat şöyle idi:
--->: Antep'in Fransızlar Tarafından Kuşatılması
--------------------------------------------------------------------------------
Bu kuvvetler, bulundukları mahallerde mevcudiyetlerini düşmana katiyen his ettirmiyecekler, konvoy bu kuvvetlerin arasına girdiktenn sonra ateşe başlıyacaklardıBu vaziyet dahilinde konvoyun ya hepsinin mahv olmasi veya teslim olması mecburi olacaktıHatta kolordu kumandanlığı, bu tertibattan düşmanın haberdar edilmemesi için o civar halkı üzerinde dateşe başladılare gerekli tertibatı almıştıFransız Konvoyu 16 Ocak 1921 de Akçakoyundan binbaşı (Knal de Mari)’nin kumandasında Anteb'e doğru hareket etti Hava gayet soğuk, karlı, aynı zamanda geçeceği mıntıkada şose bulunmadığı için kol gayet yavaş hareket ediyorduKonvoyun baş tarafı İkiz Kuyu’ya öğleden sonra yaklaşmaya başlamış ve kurulan pusu sahasının içerisine girmiştiKol, İkiz Kuyu ile (Küneyse) arasında bulunan Türk kıt’aları topçu, piyade ateşleri ile karşılandı, düşman, bu anî taarruz karşısında ne yapacağını şaşırmış bir vaziyete girmiştiFransız nakliye kolunun baş tarafı, ateş karşısında hemen, İkiz Kuyu köyüne sığınmaya mecbur oldu ve ateş açma vaziyetine girdi, kolun sonu ise (Kale) nizamına girip müdafaa tertibati aldıFakat gerek İkiz kuyu’ya gelenler, gerek kale nizamına girenler bu tertibatı alıncaya kadar bir çok telefat verdiler Köy üzerinde tesbit edilen nizamiye kıt’alarının topları, piyadelerin süngü hücumları kafileyi tamamen sarsmıştı Burada harp akşama kadar devam ettiKonvoyun pusu sahasına geç yetişmesi, gruptan evvel İkiz kuyu’ya gelip pasif bir müdafaada bulunmaları Fransızlar için büyük bir avantaj olmuşturÇünkü akşam olupta nizamiyedekiler soğuktan, yağmurdan, çamurdan ve kısmen de taşmış olan (Sacur) suyundan geçerek ıslanmış olmalarından dolayı ateşi kestiler Bu ateşin kesilmesi Fransızlar için derlenip toplanmaya, esaslı müdafaa tertibati almalarına sebep olduErtesi gün 19 Ocak 1921 de bulunduğu yerlerde yerleşip müdafaa tertibatını almış olan düşmanı artık yerinden çıkarıp atmağa imkân kalmamış, yalnız Türk askerlerinin topçu ateşi ile akşama kadar dövülmüştürO gün, Fransız konvoyunun tevkif ve İkiz Kuyuda harbe tutuşması Fransız tayyareleri tarafından Anteb'teki Fransız kumandanına bildirildi Andrea, kuşatma kuvvetinden bir tabur kadar kuvveti derhaI İkiz Kuyu’ya sevk ve harbe tutuşan kuvveti kurtardı20 Ocak 1921 de bir netice elde edemeyen nizamiye fırkaları Nizip'in batısında tekrar Antep'in kuzey ve doğusundaki ordugâhlarına geçerken Fransız nakliye kolu da Antep'e giriyorduBu harpte düşmandan malzeme ve teçhizat yüklü 40 araba, bir çok hayvanat, 4 otomatik tüfek, 200 e yakın piyade tüfeği ele geçirilmiş 200 den fazla telefat verdirilmiştirtirKolordu tarafından İkiz Kuyu’da sürekli bir muvaffakiyet elde edilememişti eğer bir başarı sağlanabilinmiş olsaydı, taarruzun güney cephesinden, Nafak boğazı’nın her iki tarafından kuzeye, Antep üzerine hareketi sona erecektiDaha sonra kolordunun cephanesi ehemmiyetli surette azalmış, askerler yorulmuş olduğundan bunlar (Kızık) mıntıkasında kışlık konaklara çekilmiş, Antep halkı, bu defada yalnız başına Fransızlarla karşı karşıya bırakılmıştı Şehirdeki savunma kuvvetlerin bir taarruzundan korkan Fransızlar, şehri amansız bir şekilde bütün topları ile dövmeye başlamıştı Şehirde bulunan kuvvetler, kolordunun İkiz Kuyu mıntıkasında neler yaptığından, harbin neticesinden hiç bir haber alamadığı için daha çok merak ediyor ve üzgün bulunuyorlardı Fakat kesin bir netice elde edilememesi taarruz hareketinin orada başlayıp orada son bulması ile kendini göstermiş olduğundan savunma kuvvetleri arasında son derece bir morel bozukluğu, ümitsizlik baş göstermeğe başlamıştıFransızlar, İkiz Kuyu’da yapılan taarruz neticesiz kalınca bu defa da Musulllu Cephesine ve şehrin çeşitli semtlerine eskisinden daha şiddetli bir taaruz başlamıştı
Savunmada Antep’in son Günleri ve Düşmesi
Savunma kuvvetleri Antep şehrinin her tarafının Fransız kuvvetleri tarafından sarıldığını anlayınca son bir hamle ile bu çemberi aşmaya karar vermişlerdir Bu hedefi gerçekleştirmek için 2 Şubat 1921 günü savunma kuvvetleri temsilci olarak Mehmet Ali Efendi’yi, Kolordu Kumandanlığına durumu anlatmak üzere göndermişlerdir
Kolordu Kumandanlığı'da 4-5 Şubat gecesi böyle bir baskın hareketinin yapılmasını uygun gördü, fakat 4-5 Şubat gecesi yapılması karar verilen çıkış hareketi, şehir içindeki savunma kuvvetleri hazırlıklarını yapamadığından, bu hareketi destekleyecek birlikler geri döndü Bunun üzerine Antep'in durumunu yakından bilen Selahattin Adil Bey, 6-7 Şubat 1921 gecisi Antep savunma kuvvetlerine gönderdiği emirde: "5-6 Şubat 1921 tarihli şifrenizi aldım Durumu düzeltmek için istekli olmanıza rağmen kasaba’da yapılacak hareketi mecbur kılmaktadır Bu gecede yarıp çıkamadığınız takdirde dış kuvvetlerle bir daha anlaşma imkânı olmadığını kesinlikle söylemeye mecburum Hareket saat 6' da topçu ateşimizle başlayacaktır Erzağınızı içerde kalacaklara terkediniz Sizin herhalde çıkmayı ve hissiyata mağlup olmamanızı rica eder, Cenab-ı Hak'tan başarılar dilerim herkese hürmetler sunarım" diyordu
Böylece 2 Kolordu ile anlaşılmış, 6-7 Şubat gecesi kesin bir çıkış taarruzu yapma kararına varılmıştır Dışarıya çıkacak aileler Ahmed Çelebi'de toplanmışlardı Bunlar da taarruz hareketine iştirak edenleri takip edeceklerdi Taarruz hareketi Büyük Salavat ve Perili Kaya istikametinden hazırlandı Bu harekete Mustafa Fevzi Bey komutasında Yıldırım Taburu'nun birinci, ikinci ve üçüncü bölükleri ile semt halkı katılacaktı Ortak hareket bütün hazırlığı ile tamamlandıktan sonra, 6 Şubatta düşman civardaki kuvvetlerle yaptığı karşı hücumla durumunu düzeltmiş ve açık (gedik) kısa zamanda kapatılmış olduğu için çok az insan dışarı çıkabilmişti
Son durum üzerine Antep halkı ve savunma kuuvvetleri ihtiyaç yardımı yapıldığı takdirde çıkış yapmak istemediklerini ve savunmaya devam edeceklerini bildirdiler Kolorduca buna imkân olmayacağı anlaşıldığından savunma kuvvetlerinden, isteyenler her an kılavuzlarla çıkış yapabilecekleri bildirild i
Taarruz için düşmanin hiç ümit etmediği bir nokta seçildi Çünkü içerideki kuvvetin elinde ne cephane vardı, ne de uzun müddet savunma yapacak bir kudret Özdemir Bey’in bu defaki çıkış için seçtiği mıntıka düşmanın yanıbaşından, yani siperlerin önünden geçmekti Bu yer Çınarlı Cephesinden, Maraş şosesine kadar olan ve Saçur Suyu'nu takip eden en yakın siperin üzerinden geçmekti Gece yarısından sonra Özdemir Bey ve hükümet erkânı ile ikiyüz kişilik bir kuvvet Mehmet Çavuş ve Elbistanlı Hoca öncülüğünde şehirden dışarı çıktılar
Çok üstün düşman kuvvetlerinin topçu ateşi altında, açlık içinde, savaşa devam eden Anteplilerin direnişi bütün Türkiye'de dikkatle takip edilmekte idi Batı Cephesinde Kurtuluş Savaşlarının başlayacağı ilk günlerde, 8 Şubat 1921 tarihinde ve 93 sayılı kanun ile TBMM, Antep’in adını Gaziantep’e çevirdi
Antep'in dışarıyla bağlantısını kesen, savunucularını aç ve cephanesiz bırakan Fransızlar, 8 Şubat'ta şehri ellerine geçirdiler Bu olay, Türkiye'nin her tarafında olduğu gibi Ankara'da da çok büyük üzüntüyle karşılandı Bu sebeple hadise TBMM binası önünde her kesimden halkın katılmasıyla protesto edildi Şehirde kalan savunma kuvvetleri, Doktor Mecit Bey’e daha bazı kimselerin aracılığıyla müzakereye giriştiler 9 Şubat 1921'de 11 maddelik bir teslim anlaşması düzenlendi Fransızlar sessiz ve törensiz bir şekilde şehrin önemli mevkilerini işgal ettiler 13 Şubat 1921'de, Fransızlar Adana'da, Antep'in düşüşüne dair resmi bir tebliğ yayınladılar Bu tebliğde: "Bütün şartları kabul eden Kemalist müdafaacılar 9 Mart 1921 tarihi sabahı bir teslim mukavelesi imza etti" deniyordu Fransızlara teslim olduğu zaman onbine yakın yapı bulunan Antep'te sekizbin bina harap olmuş ve oturulmayacak hale gelmişti Bundan başka Antep, yedibin kadar evladını vatan uğruna şehit vermişti Bir o kadar da yaralı vardır Giriştiği bu savaşta Antepliler yüzbinlerce Osmanlı altını sarfettiler Antep savunması Antepliye ve Türk Vilayetine çok pahalıya mâl olmuştur Fakat en büyük kazanç, kıymeti para ile ölçülmeyecek kadar büyük olan; Antep'in yine Türk vatanı olarak kalması ve hiç bir şehire nasip olmayan "Gazilik" şerefine kavuşmasıdır
Yorumlar